اختیار معامله و آنچه باید در مورد این نوع از معاملات بدانید

پس از سال‌ها کار و تلاش، تصمیم می‌گیرید یک خانه نقلی بخرید تا بازنشستگی خود را به راحتی سپری کنید. اما بعد از کلی پرس‌وجو متوجه می‌شوید که برای خرید یک آپارتمان کوچک به پنج میلیارد تومان نیاز دارید. هرچه پس‌اندازتان را زیر و رو می‌کنید می‌بینید این مقدار پول را در اختیار ندارید. از طرفی، می‌دانید که تا سال آینده احتمال نوسان قیمت وجود دارد و به احتمال زیاد قیمت‌ها به‌طرز نجومی افزایش پیدا خواهند کرد. در این میان، شانس در خانه‌تان را می‌زند و مالکی پیدا می‌شود که حاضر است در ازای دریافت مبلغ بسیار کمتری، هم‌اکنون با شما قرارداد ببندد و خانه را سال آینده با قیمت پنج میلیارد تومان به شما تحویل بدهد. شما نیز برای آن‌که مطمئن شوید فروشنده به قرارداد پایبند می‌ماند، از او ضمانتی دریافت می‌کنید. البته، قرارداد زمانی زیباتر می‌شود که اگر قیمت مسکن در زمان مقرر از این مقدار کمتر شود، بتوانید قرارداد را اجرا نکنید؛ و مالک با این موضوع نیز کنار می‌آید.

 

اختیار معامله در فعالیت‌های روزمره

از آنجا که مزه این نوع قراردادها را چشیده‌اید و متوجه شده‌اید که چنین معاملاتی برایتان منفعت دارد، تصمیم می‌گیرید همین کار را در بورس روی سهام ایران خودرو امتحان کنید. بنابراین، به‌جای این‌که ۱۰۰۰ سهم از سهام ایران خودرو را با قیمت ۳۰۰ تومان به ازای هر سهم بخرید که چیزی معادل با ۳۰۰.۰۰۰ تومان می‌شود، با ۳.۰۰۰ تومان کنترل همین ۱۰۰۰ سهم را در اختیار می‌گیرید. در ضمن می‌توانید هر زمان که مایل بودید این قرارداد را به شخص دیگری واگذار کنید. این همان اختیار معامله است.

قرارداد اختیار معامله چیست؟

اختیار معامله، نوعی قرارداد مالی است که به معامله‌گر اجازه می‌دهد مقدار مشخصی از یک دارایی را در زمان معین و به قیمت مشخص بخرد یا بفروشد. در واقع، این قرارداد به خریدار حق (نه تعهد) می‌دهد که در تاریخ و قیمت مشخص یک دارایی پایه را خریداری کند یا به فروش برساند. خریدار مبلغی به‌نام پرمیوم به فروشنده پرداخت می‌کند و فروشنده نیز متعهد می‌شود که در صورت درخواست خریدار در آن تاریخ، دارایی پایه را بخرد یا بفروشد.

لازم به ذکر است که برای متعهد ماندن فروشنده نسبت به اجرای قرارداد، کارگزاری مبلغی را به‌عنوان وجه تضمین از او می‌گیرد و در اتاق پایاپای قرار می‌دهد.

بیشتر بخوانید: آشنایی با انواع قرارداد اختیار معامله

اجزا قرارداد اختیار معامله

 خریدار اختیار معامله:

کسی است که با پرداخت قیمت اختیار (پرمیوم)، حق اعمال اختیار معامله را از فروشنده یا عرضه‌کننده اختیار معامله می‌خرد.

فروشنده اختیار معامله:

کسی است که پرمیوم را دریافت می‌کند و متعهد می‌­شود که در صورت درخواست خریدار، دارایی موردنظر را بخرد یا بفروشد.

دارایی پایه:

شامل تمام سهام پذیرفته‌شده در بورس بوده که همان موضوع قرارداد است. خریدار اختیار، اختیار خرید یا فروش آن‌ را می‌خرد و فروشنده اختیار، اختیار خرید یا فروش آن‌ را می‌فروشد.

تاریخ سررسید:

تاریخی است که در قرارداد اختیار معامله ذکر می‌­شود و پس از آن، قرارداد اختیار معامله اعتبار ندارد.

‌قیمت اعمال:

قیمتی است که در قرارداد اختیار معامله ذکر می‌­شود و خرید و فروش در زمان سررسید در آن قیمت انجام می‌شود.

‌نکول:

اگر در روز سررسید، فروشنده قرارداد اختیار معامله به تعهد خود عمل نکند، نکول صورت گرفته است و باید جریمه بپردازد.

‌وجه تضمین:

وجه تضمین وجه نقدی است که از فروشنده در زمان اتخاذ موقعیت فروش دریافت و بلوکه می‌شود تا در‌صورت عدم اجرای تعهداتش از او گرفته شود و به خریدار پرداخت شود.

پرمیوم:

مبلغی است که خریدار اختیار معامله به فروشنده پرداخت می‌کند.

تفاوت و شباهت بازار اختیار با بازار آتی

شباهت‌ها

هر دو قرارداد جزو ابزارهای مشتقه هستند. یعنی قیمت هر دو از قیمت دارایی پایه مشتق می‌شوند. از طرفی، هر دو بازار دارای اهرم مالی هستند. همین موضوع باعث شده که این بازار محل مناسبی برای سفته‌بازان باشد. همچنین، این بازارها به‌عنوان پوشش ریسک استفاده می‌شوند و معامله‌گران می‌توانند با استفاده از این قراردادها سود کسب کنند یا از زیان‌های احتمالی جلوگیری کنند.

تفاوت‌ها

۱- ماهیت تعهد:

قراردادهای اختیار به خریدار این حق (اما نه تعهد) را می‌دهد که دارایی پایه را در تاریخ مشخص یا قبل از آن با قیمت معین (قیمت اعمال) بخرد یا بفروشد. خریدار می‌تواند از این حق استفاده کند یا نکند. اما قراردادهای آتی تعهدی الزام‌آور برای هر دو طرف ایجاد می‌کنند که دارایی پایه را در تاریخ معین و با قیمت توافق‌شده تحویل دهند یا دریافت کنند.

۳- پیش‌پرداخت:

خریدار اختیار باید پرمیوم را به فروشنده پرداخت کند تا حق خرید یا فروش را کسب کند. اما در قراردادهای آتی، هیچ پیش‌پرداختی برای خرید قرارداد آتی وجود ندارد، ولی ممکن است طرفین ملزم به نگهداری وجه تضمین در حساب خود باشند.

۴- ریسک و سود:

ریسک خریدار اختیار محدود به پرمیوم پرداختی است، در حالی که پتانسیل سود یا بی‌نهایت است (در مورد اختیار خرید) یا محدود به صفر (در مورد اختیار فروش) است. اما در قراردادهای آتی، هر دو طرف ریسک نامحدودی دارند، زیرا قیمت دارایی پایه می‌تواند به صورت نامحدود بالا یا پایین برود.

نام‌گذاری اختیار معامله

حرف ض:

اختیار خرید با حرف “ضـ” شروع می‌شود. در واقع، با افزودن “ضـ” به ابتدای بخشی از نماد شرکت، نماد اختیار معامله خرید ایجاد می‌شود. برای مثال، ضملی (اختیار خرید فملی)، ضفلا (اختیار خرید فولاد) یا ضگل (اختیار خرید کگل) است.

حرف ط:

اختیار فروش با حرف “ط” شروع می‌شود. در حقیقت، با اضافه نمودن “ط” به ابتدای بخشی از نمادها، نماد اختیار معامله فروش ایجاد می‌شود؛ برای مثال، طبدر (اختیار فروش شبندر) یا طگل (اختیار فروش گکل) است.

 عدد گذاری اختیار معامله:

دو رقم سمت چپ نشان‌دهنده تاریخ سررسید قرارداد است. به‌طور مثال، ضخود۱۰۴۴ یعنی سررسید قرارداد اختیار خرید فولاد، برج ۱۰ است. 

ارزش ذاتی و ارزش زمانی در اختیار معامله

 قیمت اختیار معامله می‌­تواند به دو مولفه ارزش ذاتی و ارزش زمانی تقسیم شود. ارزش ذاتی برای اختیار خرید و فروش متفاوت است. فرض کنید یک اختیار خرید با سررسید شش ماهه و قیمت اعمال ۱۰۰ ریال را خریده‌اید. اگر در زمان سررسید، قیمت نقدی به ۱۳۰ ریال افزایش یابد، می‌گوییم ارزش ذاتی اختیار ۳۰ ریال افزایش پیدا کرده است. در‌حالت کلی برای اختیار خرید، هرچقدر قیمت نقدی بیشتر از قیمت اعمال باشد، خریدار اختیار خرید سود خواهد کرد.

حالا فرض کنید اختیار فروشی را با سر‌رسید شش ماه و قیمت اعمال ۲۰۰ ریال خریداری کرده‌اید. اگر در زمان سررسید، قیمت نقدی به ۱۵۰ ریال برسد، می‌گوییم ارزش ذاتی ۵۰ ریال کاهش یافته است. در‌نتیجه، خریدار اختیار فروش سود کرده است. برای اختیار فروش، هرچقدر قیمت نقدی کمتر از قیمت اعمال باشد، خریدار اختیار فروش سود خواهد کرد.

روش محاسبه ارزش ذاتی قراردادهای اختیار معامله:

قیمت اعمال ـ قیمت نقدی دارایی پایه = ارزش ذاتی قرارداد اختیار خرید 

قیمت نقدی دارایی پایه ـ قیمت اعمال = ارزش ذاتی قرارداد اختیار فروش

ارزش زمانی نیز یکی دیگر از معیارهای مهم در معاملات اختیار است که از تفاوت قیمت پرمیوم و ارزش ذاتی حاصل می‌شود. طبیعی است که هرچه زمان سررسید اختیار طولانی‌تر باشد، احتمال این‌که قیمت اختیار افزایش یابد، بیشتر می‌شود. با نزدیک شدن به زمان سررسید قرارداد، ارزش زمانی به سمت صفر میل می‌کند.

بیشتر بخوانید: کاربرد ارزش زمانی و ارزش ذاتی در تحلیل معاملات آپشن

بازدهی قراردادهای اختيار معامله

قرارداد اختیار معامله از منظر بازدهی یکی از سه حالت زیر است:

اختيار معامله در سود (ITM):

اگر خريدار با اعمال یک قرارداد سود کسب کند، آن را اختيار معامله‌ در سود (In The Money) می‌نامیم.

اختيار معامله بی‌تفاوت (ATM):

اگر خريدار با اعمال یک قرارداد نه سودی به‌دست آورد و نه ضرری متحمل شود، آن را اختيار معامله‌ بی‌تفاوت (At The Money) می‌گوییم.

اختيار معامله در ضرر (OTM):

اگر خريدار با اعمال یک قرارداد دچار ضرر شود، آن را اختيار معامله‌ در ضرر (Out Of The Money) می‌گوییم.

	اختیار خرید (call option)	اختیار فروش (put option)
قیمت نقدی > قیمت اعمال	در سود است	در ضرر است
قیمت نقدی = قیمت اعمال	بی‌تفاوت است	بی‌تفاوت است
قیمت نقدی < قیمت اعمال	در ضرر است	در سود است

کلام پایانی

قراردادهای اختیار به‌عنوان یکی از ابزارهای مالی پیچیده و کارآمد، نقش مهمی در مدیریت ریسک و بهبود بازدهی سرمایه‌گذاری ایفا می‌کنند. این ابزارها، با انعطاف‌پذیری بالا و امکان اجرای استراتژی‌های متنوع، به سرمایه‌گذاران و معامله‌گران این امکان را می‌دهند که به شیوه‌ای هوشمندانه‌تر و کارآمدتر در بازارهای مالی فعالیت کنند.

بااین‌حال، موفقیت در معامله قراردادهای اختیار لازم است درک عمیقی از مکانیزم‌ها، ریسک‌ها و فرصت‌های موجود در این ابزارها داشته باشید. آگاهی و آموزش مستمر می‌تواند به کاهش ریسک‌ها و افزایش بازدهی کمک کند. از این رو، استفاده مسئولانه و استراتژیک از قراردادهای اختیار به بهبود مدیریت پرتفوی و دست‌یابی به اهداف مالی بلندمدت کمک شایانی می‌کند.

بیشتر بخوانید: آشنایی کامل با مدل بلک شولز در معاملات اختیار

---

سوالات متداول