تفاوت بورس و فرابورس
بازارهای مالی یکی از اساسی‌ترین ارکان هر اقتصادی به حساب می‌آیند و نقش مهمی در تامین مالی شرکت‌ها، دولت‌ها و افراد ایفا می‌کنند. بازار سرمایه ایران به دو بخش عمده بورس و فرابورس تقسیم می‌شود. گفتنی است که در هر دو بازار، اوراق بهادار خرید و فروش می‌شوند اما ساختار، قوانین، شرایط پذیرش شرکت‌ها و نوع اوراق بهادار معامله‌شده در آن‌ها با یکدیگر متفاوت هستند.
این مقاله به بررسی تفاوت‌های بین بورس و فرابورس می‌پردازد و مزایا و معایب هر کدام را بررسی می‌کند. هدف از این بررسی، ارائه دیدگاه جامع به سرمایه‌گذاران است تا با درک بهتر دو بازار بتوانند تصمیمات هوشمندانه‌تری بگیرند.
تعریف بورس و فرابورس
تعریف بورس
بورس به بازاری سازمان‌یافته و منظم گفته می‌شود که در آن اوراق بهادار مانند سهام، اوراق قرضه، اوراق مشارکت و سایر ابزارهای مالی مورد معامله قرار می‌گیرند. بورس معمولا دارای زیرساخت‌ها و مقررات خاصی است که به حفظ شفافیت، انصاف و کارایی بازار کمک می‌کنند. سازماندهی و نظارت، پذیرش و فهرست‌بندی و نقدشوندگی بالا، از جمله ویژگی‌های بورس هستند.
تعریف فرابورس
فرابورس یک بازار سرمایه است که در آن اوراق بهادار، با ساختار و مقررات متفاوتی نسبت به بورس، معامله می‌شوند. فرابورس به شرکت‌هایی که قادر به رعایت تمامی معیارهای سخت‌گیرانه بورس نیستند، امکان دسترسی به بازار سرمایه را می‌دهد. از ویژگی‌های فرابورس می‌توان به ساختار انعطاف‌پذیر، مقررات ساده‌تر و نقدشوندگی پایین‌تر اشاره کرد.
تاریخچه بورس و فرابورس در ایران
بورس ایران اولین بازار مالی است که در سال ۱۳۴۵ با تصویب مجلس تشکیل شد. اولین معاملات بورس روی اوراق دولتی و تعدادی معامله محدود روی سهام بود. بازار فرابورس ایران نیز با تصویب قانون توسعه ابزارها و نهادهای مالی جدید، در سال ۱۳۸۷ تشکیل شد.
ساختار و سازماندهی بورس و فرابورس در ایران
بورس
۱- سازمان بورس و اوراق بهادار:
نهاد قانونی اصلی است که بر فعالیت‌های بورس تهران نظارت دارد. این نهاد مسئول تدوین قوانین و مقررات، صدور مجوزها و نظارت بر عملکرد بازار است.
۲- بورس تهران:
بازار اصلی اوراق بهادار است که در آن سهام، اوراق مشارکت، اوراق قرضه و سایر ابزارهای مالی معامله می‌شوند. این بازار دارای زیرساخت‌های معاملاتی پیشرفته و الکترونیکی است.
۳- شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس:
شرکت‌هایی هستند که برای پذیرش در بورس تهران شرایط و معیارهای سخت‌گیرانه‌ای را رعایت می‌کنند. این شرکت‌ها باید اطلاعات مالی شفاف و گزارش‌های منظم ارائه بدهند.
فرابورس
۱- فرابورس ایران:
بازار مالی است که در آن اوراق بهادار شرکت‌های کوچک و متوسط، استارتاپ‌ها و سایر ابزارهای مالی معامله می‌شود. این بازار شامل بازارهای مختلفی مانند بازار اول، بازار دوم و بازار پایه است که هر کدام شرایط خاصی برای پذیرش دارند.
۲- شرکت‌های پذیرفته‌شده در فرابورس:
شرکت‌هایی هستند که برای پذیرفته شدن، شرایط و معیارهای ساده‌تری نسبت به بورس دارند. به‌ویژه شرکت‌های نوپا و نوآور که نیاز به دسترسی سریع‌تر به منابع مالی دارند.
مقایسه ساختار و سازماندهی بورس و فرابورس
نهاد نظارتی:
بورس تهران: سازمان بورس و اوراق بهادار.
فرابورس ایران: سازمان بورس و اوراق بهادار.
۲- معیارهای پذیرش:
بورس تهران: سخت‌گیرانه، شامل ارائه اطلاعات مالی دقیق و شفاف، سابقه فعالیت قابل قبول، استانداردهای گزارش‌دهی مالی.
فرابورس ایران: ساده‌تر، انعطاف‌پذیرتر و مناسب برای شرکت‌های کوچک و متوسط و استارتاپ‌ها.
۳- سطوح بازار:
بورس تهران: بازار اصلی اوراق بهادار.
فرابورس ایران: شامل بازار اول، بازار دوم و بازار پایه.
۴- نقدشوندگی:
بورس تهران: نقدشوندگی بالا به دلیل حجم بالای معاملات و تعداد زیاد سرمایه‌گذاران.
فرابورس ایران: نقدشوندگی کمتر به دلیل تعداد کمتر معاملات و سرمایه‌گذاران.
مقایسه شرایط پذیرش شرکت‌ها در بورس و فرابورس
سابقه فعالیت:
بورس تهران: سابقه فعالیت طولانی‌تر و قابل‌قبول.
فرابورس ایران: سابقه فعالیت کوتاه‌تر.
۲- حداقل سرمایه:
بورس تهران: حداقل سرمایه بالاتر.
فرابورس ایران: حداقل سرمایه پایین‌تر.
۳- شفافیت و افشای اطلاعات:
بورس تهران: نیاز به شفافیت بالا و ارائه گزارش‌های مالی دقیق و منظم.
فرابورس ایران: نیاز به شفافیت و گزارش‌دهی ساده‌تر.
۴- سودآوری:
بورس تهران: نیاز به سابقه سودآوری مستمر شرکت‌ها.
فرابورس ایران: امکان پذیرش شرکت‌های با سودآوری کمتر یا شرکت‌های نوپا.
۵- تعداد سهام‌داران:
بورس تهران: نیاز به تعداد سهام‌داران بیشتر.
فرابورس ایران: تعداد سهام‌داران کمتر نیز پذیرفته می‌شود.
۶- شرایط حقوقی:
بورس تهران: رعایت الزامات حقوقی و قانونی سخت‌گیرانه‌تر.
فرابورس ایران: الزامات حقوقی و قانونی ساده‌تر.
۷- معیارهای مالی:
بورس تهران: معیارهای مالی سخت‌گیرانه‌تر و دقیق‌تر.
فرابورس ایران: معیارهای مالی انعطاف‌پذیرتر.
مقایسه ریسک و بازدهی بازارهای بورس و فرابورس
۱- میزان ریسک:
بورس تهران: ریسک کمتر به دلیل شفافیت بیشتر، شرکت‌های بزرگ‌تر و جاافتاده‌تر، مقررات سخت‌گیرانه‌تر.
فرابورس ایران: ریسک بیشتر به دلیل پذیرش شرکت‌های کوچک‌تر، نوپا و استارتاپ‌ها، مقررات ساده‌تر.
۲- پتانسیل بازدهی:
بورس تهران: بازدهی کمتر ولی پایدارتر به‌دلیل شرکت‌های با سابقه و معتبر.
فرابورس ایران: بازدهی بالاتر اما ناپایدارتر به دلیل پتانسیل رشد بالای شرکت‌های کوچک و نوآور.
۳- نقدشوندگی:
بورس تهران: نقدشوندگی بیشتر به دلیل حجم بالای معاملات و تعداد زیاد سرمایه‌گذاران.
فرابورس ایران: نقدشوندگی کمتر به دلیل تعداد کمتر معاملات و سرمایه‌گذاران.
بازار اول، بازار دوم، بازار پایه
۱- بازار اول فرابورس ایران:
بازار اول فرابورس به‌عنوان بازاری برای شرکت‌هایی با وضعیت مالی و عملکرد مناسب در نظر گرفته شده است. این بازار از شفافیت بالایی برخوردار است و شرکت‌هایی که در این بازار پذیرفته می‌شوند، باید معیارهای مشخصی را رعایت کنند. برخی از ویژگی‌های بازار اول عبارتند از:
شرایط پذیرش سخت‌گیرانه‌تر: شرکت‌ها باید وضعیت مالی پایدار، سابقه سودآوری و ساختار مدیریتی مناسب داشته باشند.
گزارش‌دهی مالی منظم: شرکت‌های حاضر در بازار اول موظف به ارائه گزارش‌های مالی دقیق و منظم هستند.
نقدشوندگی بالاتر: به دلیل پذیرش شرکت‌های معتبرتر و شناخته‌شده‌تر، نقدشوندگی سهام در این بازار بالاتر است.
۲- بازار دوم فرابورس ایران:
بازار دوم برای شرکت‌هایی طراحی شده است که معیارهای لازم برای پذیرش در بازار اول را ندارند، اما همچنان از پتانسیل رشد خوبی برخوردار هستند. ویژگی‌های بازار دوم شامل:
شرایط پذیرش انعطاف‌پذیرتر: معیارهای پذیرش در بازار دوم نسبت به بازار اول، انعطاف‌پذیری بیشتری دارند؛ به‌ویژه برای شرکت‌هایی که در حال رشد هستند.
حمایت از استارتاپ‌ها و شرکت‌های کوچک و متوسط: این بازار به شرکت‌هایی که هنوز به مرحله سودآوری نرسیده‌اند یا در مراحل اولیه توسعه هستند، فرصت پذیرش می‌دهد.
ریسک و بازدهی بیشتر: به دلیل پذیرش شرکت‌های با سابقه کمتر و پتانسیل رشد بالا، ریسک و همچنین، پتانسیل بازدهی در این بازار بیشتر است.
۳- بازار پایه فرابورس ایران:
برای شرکت‌هایی که نمی‌توانند معیارهای پذیرش در بازارهای اول و دوم را رعایت کنند، بازاری به‌نام بازار پایه در نظر گرفته شده است. این بازار به سه تابلو تقسیم می‌شود: تابلوهای زرد، نارنجی و قرمز. ویژگی‌های بازار پایه عبارتند از:
شرایط پذیرش ساده‌تر: شرکت‌های حاضر در بازار پایه الزامات پذیرش کمتری دارند و معمولا نیاز به رعایت شرایط خاصی ندارند.
شفافیت کمتر و ریسک بالاتر: به دلیل کمتر بودن الزامات افشا، گزارش‌دهی و ریسک سرمایه‌گذاری در این بازار بیشتر است.
تقسیم به تابلوهای زرد، نارنجی و قرمز: شرکت‌ها براساس میزان ریسک و شرایط مالی در یکی از این تابلوها قرار می‌گیرند:
تابلو زرد: شرکت‌هایی با وضعیت مالی و عملکردی نسبتا مناسب.
تابلو نارنجی: شرکت‌هایی با ریسک بیشتر و وضعیت مالی ضعیف‌تر.
تابلو قرمز: شرکت‌هایی با بالاترین میزان ریسک و کمترین شفافیت.
کلام پایانی
بورس و فرابورس ایران دو بازار مالی مکمل هستند که هر کدام با شرایط و معیارهای متفاوتی شرکت‌ها را پذیرش می‌کنند. بورس تهران با معیارهای سخت‌گیرانه‌تر و شفافیت بالاتر، مناسب شرکت‌های بزرگ و سرمایه‌گذاران محافظه‌کار است. در مقابل، فرابورس ایران با پذیرش شرکت‌های کوچک‌تر و نوآور، با در نظر گرفتن شرایط پذیرش ساده‌تر، مناسب سرمایه‌گذاران ریسک‌پذیر است. هر دو بازار نقش مهمی در توسعه اقتصادی و جذب سرمایه‌گذاری دارند و انتخاب بین آن‌ها بستگی به اهداف و میزان ریسک‌پذیری سرمایه‌گذار دارد.
