ارکان بازار سرمایه در ایران: شناخت وظایف و نقش هر یک
بازار سرمایه ایران دارای ارکان مختلفی شامل؛ شورای عالی بورس، سازمان بورس و اوراق بهادار، شرکت بورس اوراق بهادار تهران، فرابورس، شرکت مدیریت فناوری بورس تهران، شرکت سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه، کانون کارگزاران بورس و اوراق بهادار، کانون نهادهای سرمایه‌گذاری، بورس کالا و بورس انرژی، است.
بازار سرمایه ایران دارای ارکان مختلفی شامل؛ شورای عالی بورس، سازمان بورس و اوراق بهادار، شرکت بورس اوراق بهادار تهران، فرابورس، شرکت مدیریت فناوری بورس تهران، شرکت سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه، کانون کارگزاران بورس و اوراق بهادار، کانون نهادهای سرمایه‌گذاری، بورس کالا و بورس انرژی، است. در اینجا سعی می‌کنیم هر یک از این ارکان را به طور مختصر توضیح داده و شرح وظایف آن را بیان کنیم.
بخوانید: تاریخچه بورس ایران: نگاهی به مسیر پرفراز و نشیب بازار سرمایه
شورای عالی بورس
بالاترین رکن بازار اوراق بهادار به شورای عالی بورس اختصاص دارد؛ شورایی که تمامی سیاست‌های کلان بازار سرمایه در آن تعیین می‌شود. تصویب سیاست‌های کلان بازار، نظارت بر اجرای قوانین، ساماندهی و توسعه بازار و تعیین خط مشی بازار، از جمله وظایف شورای عالی بورس به شمار می‌آید.
وزیر امور اقتصادی و دارایی، ریاست این شورا را برعهده دارد. همچنین وزیر صنعت، معدن و تجارت، رئیس بانک مرکزی، دادستان کشور، رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار، برخی از دیگر اعضای این شورا هستند.
بخوانید: نقش بورس در تامین مالی استارتاپ‌ها و شرکت‌های نوآور
سازمان بورس و اوراق بهادار
این سازمان زیرنظر شورای عالی بورس و به صورت یک شخصیت حقوقی و مالی مستقل اداره می‌شود. سازمان بورس اوراق بهادار، وظایفی شامل تهیه و تدوین مقررات و اجرای قوانین مربوط به بازار سرمایه را برعهده دارد و همچون شورای عالی بورس، در مقام ناظر بازار عمل می‌کند. شرکت بورس اوراق بهادار تهران، فرابورس، بورس کالا و بورس انرژی، تحت نظارت این سازمان فعالیت می‌کنند.
بورس اوراق بهادار تهران
شرکت بورس اوراق بهادار تهران در سال 1345 با هدف ایجاد بازاری شفاف، تشکیل شد و در حال حاضر به عنوان یک شرکت سهامی عام انتفاعی فعالیت می‌کند. این شرکت عملیات اجرایی بازار اوراق بهادار را بر عهده داشته و تمامی فعالیت‌های مرتبط با بازار شامل؛ پذیرش اوراق بهادار، نظارت بر انجام معاملات، اداره بازار، انتشار اطلاعات و مواردی از این دست را مدیریت می‌کند. این شرکت توسط هیئت مدیره اداره می‌شود. سایت شرکت بورس و اوراق بهادار تهران به این آدرس است:
فرابورس ایران
بازار فرابورس با ساختار و جایگاه قانونی مشابه بورس اما با شرایط پذیرش و انجام معاملات آسان‌تر، در سال 1387 آغاز به کار کرد. شرکت‌ها در این بازار در زمانی کوتاه‌تر و با برخورداری از حداقل شرایط ، از مزیت شرکت‌های پذیرفته شده در بورس برخوردار شده و وارد بازار می‌شوند. در واقع شرکت‌هایی که امکان پذیرش در بورس اوراق بهادار را ندارند، می‌توانند در فرابورس وارد شده و سهام خود را برای معامله عرضه کنند. سایت شرکت فرابورس ایران به این آدرس است:
بخوانید: تفاوت بورس و فرابورس
بورس کالای ایران
بورس کالا، بازاری متشکل و منسجم است که در آن عرضه‌کنندگان، کالای خود را عرضه و پس از بررسی کارشناسی و قیمت‌گذاری، به خریداران عرضه می‌شود. بورس کالای ایران در سال 1386 فعالیت خود را آغاز کرد تا این بازار محلی باشد برای شفافیت در کشف قیمت کالاها، حذف مشکلات بازار سنتی و ارائه تضمین به معامله‌گران برای خرید و فروش کالایی. در حال حاضر بورس کالای ایران محل مبادله انواع محصولات صنعتی و معدنی، فرآورده‌های نفتی و پتروشیمی، محصولات کشاورزی و همچنین ابزارهای مشتقه از جمله قراردادهای آتی است. یکی از ویژگی‌های مهم این بازار، حضور نهادهای نظارتی در تمامی روند معاملات است. سایت شرکت بورس کالای ایران به این آدرس است:
بخوانید: روش‌های قیمت‌گذاری در بورس کالا
بورس انرژی ایرانی
بورس انرژی در سال 1391 فعالیت خود را در زمینه انجام معاملات نقدی، قرارداد سلف موازی استاندارد و قراردادهای آتی در خرید و فروش منابع انرژی، آغاز کرد. در واقع بورس انرژی محلی برای دادوستد حامل‌های انرژی در قالب سه بازار فیزیکی، مشتقه و فرعی است. رفع انحصار و کشف شفاف قیمت حامل‌های انرژی، رقابت‌پذیری و نقدشوندگی بالا، از جمله ویژگی‌ها و ماموریت‌های سازمانی این بازار به شمار می‌آید. سایت شرکت بورس انرژی ایران به این آدرس است:
بخوانید: آشنایی با انواع بازارها بورس انرژی
سایر ارکان بازار سرمایه ایران
علاوه بر آنچه که در بالا به آنها اشاره شد، بازار سرمایه ایران ارکان مختلف دیگری نیز دارد که از آن جمله می‌توان به این موارد اشاره کرد:
- کارگزاران
- شرکت‌های تامین سرمایه
- صندوق‌های سرمایه‌گذاری
- شرکت‌های سبدگردان
- شرکت‌های پردازش اطلاعات مالی
- بازارگردانان موسسات رتبه‌بندی
بخوانید: شناسایی ورود پول هوشمند به بورس ایران؛ دیدی نو برای سرمایه‌گذاران حرفه‌ای
کلام پایانی
ازار سرمایه ایران با ساختار منظم و ارکان متعدد خود، نقش مهمی در توسعه اقتصادی و شفافیت مالی کشور ایفا می‌کند. شورای عالی بورس و سازمان بورس و اوراق بهادار به‌عنوان نهادهای سیاست‌گذار و ناظر، در کنار بازارهایی مانند بورس اوراق بهادار تهران، فرابورس، بورس کالا و بورس انرژی، بستری برای معاملات شفاف و رقابتی فراهم می‌کنند. همچنین نهادهای مکمل نظیر کارگزاران، شرکت‌های تأمین سرمایه و صندوق‌های سرمایه‌گذاری، به افزایش نقدشوندگی و مدیریت ریسک در این بازار کمک می‌کنند. شناخت دقیق وظایف و نقش هر یک از این ارکان، به سرمایه‌گذاران و فعالان بازار کمک می‌کند تا با آگاهی بیشتری در این حوزه فعالیت کرده و از فرصت‌های موجود بهره‌مند شوند.
سوالات متداول
شورای عالی بورس بالاترین رکن بازار سرمایه است که وظیفه تعیین سیاست‌های کلان، نظارت بر اجرای قوانین، ساماندهی و توسعه بازار، و تعیین خط‌مشی‌های کلی را بر عهده دارد. این شورا با حضور مقاماتی مانند وزیر امور اقتصادی و دارایی، وزیر صمت، و رئیس بانک مرکزی فعالیت می‌کند.
بورس اوراق بهادار تهران شرایط سخت‌گیرانه‌تری برای پذیرش شرکت‌ها دارد، در حالی که فرابورس با شرایط آسان‌تر و سریع‌تر، امکان ورود شرکت‌هایی را فراهم می‌کند که نمی‌توانند در بورس پذیرش شوند، اما همچنان از مزایای بازار سرمایه بهره‌مند می‌شوند.
بورس کالا با ایجاد شفافیت در کشف قیمت، حذف مشکلات بازار سنتی، و تضمین معاملات، بستری امن و منسجم برای خرید و فروش کالاهایی مانند محصولات صنعتی، معدنی، نفتی، پتروشیمی و کشاورزی فراهم می‌کند. حضور نهادهای نظارتی نیز اعتماد به معاملات را افزایش می‌دهد.
بورس انرژی با تمرکز بر دادوستد حامل‌های انرژی در بازارهای فیزیکی، مشتقه و فرعی، به دنبال رفع انحصار، کشف شفاف قیمت، ایجاد رقابت‌پذیری و افزایش نقدشوندگی است. این بازار از طریق قراردادهای نقدی، سلف موازی و آتی، معاملات انرژی را تسهیل می‌کند.
کارگزاران به‌عنوان واسطه، معاملات را برای سرمایه‌گذاران اجرا می‌کنند، در حالی که شرکت‌های سبدگردان با مدیریت حرفه‌ای پرتفوی سرمایه‌گذاران، به بهینه‌سازی بازدهی و کاهش ریسک کمک می‌کنند. هر دو نقش مهمی در افزایش کارایی و نقدشوندگی بازار دارند.
