صندوق قابل معامله یا همان ای تی اف (ETF) چیست؟
صندوقهای سرمایهگذاری به دو روش صدور–ابطال و قابل معامله در بورس (ETF) خرید و فروش می‌شوند.
صندوقهای قابل معامله در بورس (ETF)، یکی از نوآوری‌های برجسته در دنیای سرمایهگذاری در دهه‌های اخیر هستند که به شدت توجه سرمایه‌گذاران و متخصصان بازارهای مالی را به خود جلب کرده‌اند. این ابزارهای مالی که اولین‌بار در اوایل دهه ۱۹۹۰ میلادی در ایالات‌متحده معرفی شدند، اکنون به‌عنوان پرطرفدارترین و اثرگذارترین ابزارهای سرمایهگذاری در سراسر جهان شناخته می‌شوند. ETFها با ارائه راهی آسان و فراگیر برای سرمایهگذاری در بازارهای مالی، امکان دسترسی به تنوع و انعطاف بیشتر را برای سرمایه‌گذاران فراهم کرده‌اند.
تعریف صندوق قابل معامله (ETF)
ETF که مخفف Exchange Traded Fund است، یک نوع ابزار سرمایهگذاری بوده که در بورس معامله می‌شود. این ابزار به سرمایه‌گذاران اجازه می‌دهد تا به‌صورت متنوع و کارآمد در بازار سرمایه فعالیت کنند. ETFها از ساختار ویژه‌ای برخوردارند که به آن‌ها این قابلیت را می‌دهد تا شبیه به سهام معمولی در بورس خرید و فروش شوند.
ETFها شامل سهام، اوراق بهادار دولتی، اوراق بهادار شرکتی، کالاها یا ترکیبی از این دارایی‌ها هستند. آن‌ها براساس قیمت دارایی‌های موجود در صندوق محاسبه می‌شوند که به آن NAV (خالص ارزش دارایی) گفته می‌شود. ناگفته نماند که این قیمت‌گذاری به‌صورت لحظه‌ای در بازار انجام می‌شود.
بخوانید: همه چیز درباره صندوق سرمایهگذاری
انواع صندوقهای قابل معامله در بورس
صندوق سرمایهگذاری درآمد ثابت
صندوق سرمایهگذاری مختلط
صندوق سرمایهگذاری کالایی مبتنی بر طلا
صندوق سرمایهگذاری زمین و ساختمان
صندوق سرمایهگذاری سهامی
صندوق سرمایهگذاری املاک و مستغلات
صندوق سرمایهگذاری جسورانه
صندوق سرمایهگذاری بخشی
صندوق سرمایهگذاری نیکوکاری
بخوانید: صندوق سرمایهگذاری و انواع آن در بازار سرمایه
مکانیسم عملکرد صندوقهای ETF
هر واحد از صندوقهای ETF در بورس مانند سهام عادی معامله می‌شود. سرمایه‌گذاران می‌توانند واحدهای ETF را از طریق سفارش خرید و فروش به‌صورت زنده بخرند یا بفروشند. قیمت ETF توسط بازار تعیین و به‌روز‌رسانی می‌شود. این قیمت تحت‌تاثیر قیمت دارایی‌های موجود در صندوق (NAV) و مقدار عرضه و تقاضا برای واحدهای ETF است.
مزایا و معایب صندوقهای ETF
مزایا:
۱- نقدشوندگی:
بسیاری از ETFها حجم معاملات روزانه بالایی دارند. حجم معاملات بالا به معنای وجود خریداران و فروشندگان بیشتر در بازار است که این امر نقدشوندگی را در پی خواهد داشت و باعث می‌شود وجوه درخواستی معامله‌گران در سریع‌ترین زمان ممکن به حساب‌شان واریز شود.
۲- معافیت مالیاتی:
در بازار سرمایه ایران، سود واحدهای ETF مشمول معافیت مالیاتی است. این امر به‌ویژه برای سرمایه‌گذارانی مفید است که به‌طور مکرر در بازار معامله می‌کنند و از نوسانات قیمت بهره‌‌مند می‌شوند. حذف مالیات بر سود معاملات می‌تواند به افزایش بازده واقعی سرمایه‌گذاران کمک کند.
۳- معامله در طول روز:
ETFها مانند سهام عادی در بورس معامله می‌شوند و می‌توانند در طول ساعات معاملات خرید و فروش شوند. این قابلیت به سرمایه‌گذاران اجازه می‌دهد تا در هر زمانی از روز، براساس شرایط بازار و نیازهای خود، اقدام به خرید یا فروش واحدهای ETF کنند. این ویژگی برخلاف صندوقهای مشترک است که معمولا تنها در پایان روز معاملاتی قیمت‌گذاری و معامله می‌شوند.
۴- شفافیت معاملاتی:
NAV یا ارزش خالص دارایی‌ها، معیاری است که برای تعیین ارزش هر واحد از صندوق ETF استفاده می‌شود. این شاخص اهمیت بسیار زیادی دارد؛ زیرا به‌عنوان یک مرجع قیمتی عمل می‌کند و باعث می‌شود قیمت واحدهای ETF به‌صورت نسبی با ارزش دارایی‌های صندوق هماهنگ باشد. این امر به کاهش نوسانات غیرمنطقی قیمت کمک می‌کند. همچنین، ETFها به‌صورت روزانه ترکیب دارایی‌های خود را افشا می‌کنند. این شفافیت به سرمایه‌گذاران امکان می‌دهد تا دقیقا بدانند در چه دارایی‌هایی سرمایهگذاری کرده‌اند.
۵- گزینه مناسب برای افراد کم‌ریسک:
معامله‌گران با هدف کاهش ریسک پرتفوی، اقدام به خرید صندوق درآمد ثابت از نوع ETF می‌کنند. آن‌ها می‌توانند طیف وسیعی از دارایی‌ها را در پرتفوی خود داشته باشند. سرمایهگذاری در صندوق ETF تنها نیاز به بررسی عملکرد صندوق و ارزیابی عملکرد سهام آن دارد. بنابراین، پس از بررسی‌های لازم می‌توانید صندوق‌ها را با یکدیگر مقایسه کنید و در جهت اهداف سرمایهگذاری خود، صندوق مناسب را انتخاب نمایید.
بخوانید: مقایسه صندوقهای سرمایهگذاری در بازار سرمایه ایران
معایب:
۱- ریسک نقدشوندگی:
برخی ETFهای خاص، به‌ویژه آن‌هایی که در دارایی‌های کمتر شناخته‌شده یا بازارهای نوظهور سرمایهگذاری می‌کنند، ممکن است نقدشوندگی کمتری داشته باشند. این مسئله می‌تواند فروش صندوق ETF را دشوار و پرهزینه کند.
۲- عدم پرداخت سود نقدی:
برخی ETFها (به‌خصوص ETFهای سهامی)، سودها را به‌صورت مستقیم به سرمایه‌گذاران پرداخت نمی‌کنند، در عوض سودها را دوباره سرمایهگذاری می‌کنند یا در زمان‌های معین به‌صورت تجمیعی بین سرمایه‌گذاران توزیع می‌کنند.
۳- عدم حضور در مجمع:
درحالیکه سهام‌داران یک شرکت می‌توانند در تصمیم‌گیری‌های مهم شرکت (از جمله انتخاب اعضای هیئت مدیره و تصویب تغییرات مهم در ساختار شرکت)، از طریق رای‌دهی در مجامع عمومی شرکت کنند، سرمایه‌گذاران ETF این امکان را ندارند.
نحوه خرید و فروش صندوقهای ETF
برای خرید و فروش ETFها، ابتدا باید در یکی از کارگزاری‌های معتبر بورس حساب باز کنید. پس از تکمیل مراحل افتتاح حساب، یک کد بورسی منحصربه‌فرد به شما اختصاص داده می‌شود. این کد برای انجام تمام معاملات بورسی مورد نیاز است. با توجه به اهداف سرمایهگذاری خود، یک یا چند ETF را انتخاب کنید. البته می‌توانید از سایت‌های معتبر بورسی یا از مشاوران مالی برای دریافت اطلاعات بیشتر درمورد انواع ETFها و عملکرد آن‌ها استفاده کنید.
لازم به ذکر است که معاملات ETFها در ساعات معاملاتی بورس انجام می‌شود؛ بدین معنی که صندوقهای ETF از شنبه تا چهارشنبه از ساعت ۹ صبح تا ۱۲:۳۰ ظهر فعالیت می‌کند.
بخوانید: تاثیر نرخ تورم بر صندوقهای سرمایهگذاری
تفاوت صندوقهای ETF با صندوقهای مشترک
صندوقهای ETF (صندوقهای قابل معامله در بورس) و صندوقهای مشترک (صندوقهای سرمایهگذاری مشترک)، دو ابزار مالی محبوب در بورس ایران هستند که هر کدام ویژگی‌ها، مزایا و معایب خاص خود را دارند. در ادامه به تفاوت‌های اصلی بین این دو نوع صندوق پرداخته شده است:
۱- نحوه معامله:
ETFها در طول روز معاملاتی به‌صورت پیوسته در بورس معامله می‌شوند. سرمایه‌گذاران می‌توانند در هر زمان از ساعات معاملاتی، صندوقهای ETF را بخرند یا بفروشند. در واقع، خرید و فروش صندوقهای مشترک به‌صورت روزانه انجام می‌شود، اما قیمت‌گذاری و اجرای معاملات در پایان روز معاملاتی صورت می‌گیرد.
۲- NAV (ارزش خالص دارایی‌ها):
قیمت ETFها معمولا نزدیک به NAV آن‌هاست اما ممکن است در برخی مواقع، اختلاف کوچکی بین قیمت بازار و NAV وجود داشته باشد. NAV صندوقهای مشترک در پایان هر روز معاملاتی محاسبه و اعلام می‌شود. قیمت واحدها براساس NAV روزانه تعیین می‌شود و معاملات براساس این قیمت صورت می‌گیرند.
۳- هزینه‌ها و کارمزد:
خرید و فروش ETFها مشمول کارمزد معاملات بورس است که باید به کارگزاری پرداخت شود. اما صندوقهای مشترک معمولا کارمزدهای بیشتری برای خرید و فروش واحدها دریافت می‌کنند.
۴- شفافیت:
ETFها ترکیب دارایی‌های خود را به‌صورت روزانه گزارش می‌کنند؛ که این امر به شفافیت بالای آن‌ها کمک می‌کند. اما صندوقهای مشترک ترکیب دارایی‌های خود را به‌صورت دوره‌ای (ماهانه یا فصلی) افشا می‌کنند که می‌تواند به شفافیت کمتر منجر شود.
بخوانید: ضریب آلفا و بتا در صندوقهای سرمایهگذاری
کلام پایانی
صندوقهای ETF ابزارهای مالی قدرتمندی به شمار می‌آیند. این صندوق‌ها با ترکیب مزایای سهام و صندوقهای سرمایهگذاری مشترک، فرصت‌های متنوعی برای سرمایهگذاری فراهم می‌کنند. ETFها با نقدشوندگی بالا، هزینه‌های مدیریت پایین و شفافیت در معاملات، گزینه‌ای جذاب برای سرمایهگذاری در بازارهای مالی محسوب می‌شوند. بااین‌حال، سرمایه‌گذاران باید با دقت به بررسی مزایا و معایب آن‌ها بپردازند و براساس اهداف و نیازهای مالی خود تصمیم‌گیری کنند. انتخاب صحیح و آگاهانه می‌تواند به بهره‌وری بهتر از این ابزارهای مالی منجر شود و راهی موثر برای رشد سرمایه در بازارهای مالی ایران باشد.
بخوانید: راهنمای جامع خرید صندوق سرمایهگذاری در پلتفرم کمان‌دار
سوالات متداول
صندوق قابل معامله در بورس یا ETF نوعی ابزار مالی است که مانند سهام در بورس معامله می‌شود و امکان سرمایهگذاری در مجموعه‌ای از دارایی‌ها مانند سهام، اوراق قرضه و کالاها را فراهم می‌کند. این صندوق‌ها با هدف تنوع‌بخشی، کاهش ریسک و نقدشوندگی بالا طراحی شده‌اند و برای سرمایه‌گذاران با سطح دانش‌های مختلف گزینه‌ای جذاب محسوب می‌شوند.
از مهم‌ترین مزایای صندوقهای ETF می‌توان به نقدشوندگی بالا، معافیت مالیاتی، شفافیت دارایی‌ها، امکان معامله در ساعات بورس و هزینه‌های پایین مدیریت اشاره کرد. همچنین، سرمایه‌گذاران می‌توانند با استفاده از ETFها به‌راحتی و بدون پیچیدگی خاصی در بازارهای مختلف سرمایهگذاری کنند.
با وجود مزایای فراوان، ETFها معایبی نیز دارند؛ از جمله ریسک نقدشوندگی پایین در برخی صندوق‌ها، عدم پرداخت سود نقدی مستقیم و عدم امکان شرکت در مجامع شرکت‌ها. بنابراین، سرمایه‌گذاران باید پیش از ورود به این بازار، ویژگی‌ها و ساختار هر صندوق را با دقت بررسی کنند.
برای خرید یا فروش ETF، ابتدا باید در یکی از کارگزاری‌های رسمی بورس ثبت‌نام کرده و کد بورسی دریافت کنید. سپس از طریق پنل معاملاتی آنلاین کارگزاری، می‌توانید در ساعات کاری بازار، ETFهای مورد نظر را مانند سهام عادی معامله کنید.
تفاوت کلیدی بین این دو نوع صندوق در نحوه معامله، شفافیت اطلاعات، کارمزدها و زمان قیمت‌گذاری است. ETFها در طول روز قابل معامله هستند و ترکیب دارایی‌های خود را روزانه گزارش می‌دهند، درحالیکه صندوقهای مشترک تنها در پایان روز معامله می‌شوند و اطلاعات دارایی‌های خود را ماهانه یا فصلی منتشر می‌کنند.
